Najlepsze filmy lat 90. Nasze top 20

Lata 90. były dla kina dobrym okresem – powstało dużo produkcji, które dziś uznajemy za kultowe, i które na zawsze zapisały się w historii kinematografii. To wtedy rozwinął się thriller: neo-noir, nawiązujący do klasycznego czarnego kina, oraz erotyczny i psychologiczny. Filmowcy nie zapominali też o kinie gatunków, a w widowiskach akcji i horrorach odbijały się lęki związane z przełomem tysiącleci. W ostatniej dekadzie XX wieku powstały też świetne produkcje Indiewoodu, czyli dzieła będące efektem romansu twórców niezależnych z Hollywood. Nie brakowało również obrazów obyczajowych, których seans podnosi na duchu.

Powiązane:Najlepsze filmy na Amazon Prime Video 2023, nasze top 12

Dla czytelników Filmomaniaka wybraliśmy top 20 najlepszych filmów lat 90. To produkcje, do których warto wracać lub obejrzeć je po raz pierwszy. Gwarantujemy, że nie będziecie żałować poświęconego im czasu.

Lekarstwo na nostalgię jest tylko jedno – kinowa podróż w czasie. Załóżcie więc flanelową koszulę, włączcie Nirvanę i wybierzcie tytuł na dzisiejszy wieczór.

Siedem

Sartre powiedział, że piekło to inni. David Fincher wydaje się twierdzić, że nie ma innego piekła niż to, które sami tworzymy na Ziemi. Seven to inteligentny thriller-łamigłówka, w którym wraz ze śledczymi zostajemy wciągnięci w przerażającą grę genialnego mordercy psychopaty, piętnującego siedem grzechów głównych współczesnego świata. I tak grany przez Brada Pitta detektyw, niczym bohater Boskiej komedii Dantego, schodzi coraz głębiej w coraz głębsze piekielne kręgi. Genialność filmu Finchera polega na tym, że choć czujemy obrzydzenie i sprzeciw wobec metod moralizującego sadysty, to jednak zgadzamy się z nim co do krytycznej oceny rzeczywistości

Fortepian

Nagrodzony Złotą Palmą w Cannes Fortepian to wyrafinowane, sensualne kino kobiet. Jane Campion z niezwykłą wrażliwością eksploruje psychikę Ady – niemej bohaterki, która siebie i swoje emocje wyraża, grając na fortepianie. Gdzieś w samym sercu nowozelandzkiej dżungli kobieta odnajduje wewnętrzną wolność, buntując się przeciwko ograniczającym dziewiętnastowiecznym obyczajom i wpuszczając do intymnego świata muzyki kochanka. Fortepian to wielowarstwowy film o poszukiwaniu własnego głosu, zyskiwaniu samoświadomości i prawa do stanowienia o sobie. Wysublimowana erotyka zachwyca, a muzyka Michaela Nymana na zawsze zapisuje się w pamięci.

Matrix

A jeśli świat, w którym żyjesz, jest tak naprawdę iluzją? Jeśli życie, jakie znasz, to tylko sen? I jeśli jedynie wybrańcy będą mogli zrzucić kajdany niewiedzy? Wizja świata-więzienia przedstawiona w filmie sióstr Wachowskich nie jest co prawda niczym nowym, ale opowieść o przebudzeniu zaserwowana na przełomie tysiącleci wstrząsnęła rzeszami widzów, trafiając na podatny grunt lęków i niepewności końca millenium. Mnogość i głębia tropów filozoficzno-religijnych otwierała produkcję na chrześcijańskie, buddyjskie i gnostyckie interpretacje. Nie da się zaprzeczyć, że Matrix jest dziełem przełomowym pod względem technologicznym; efekty specjalne zdumiewały, a sceny walki do tej pory robią wrażenie. Dziś widowisko sióstr Wachowskich to prawdziwy klasyk science-fiction i kina akcji.

Gorączka

Spojrzeć wrogowi w oczy – bez nienawiści, z szacunkiem – dla niektórych z nas to nie do pomyślenia, ale nie dla głównych bohaterów Gorączki Michaela Manna, granych przez Ala Pacino i Roberta De Niro detektywa i złoczyńcy. Dzieło reinterpretuje bowiem relacje łączące przestępcę ze stróżem prawa. W najbardziej zapadającej w pamięć, mistrzowskiej scenie bohaterowie rozmawiają w przydrożnym barze. Choć są po przeciwnych stronach barykady, stać ich na szczerość, na chwilowe zawieszenie zawodowych ról, zdjęcie masek i prawdziwą rozmowę. Mimo że Gorączka jest filmem akcji, psychologia bohaterów została dobrze rozbudowana, a wątki poboczne sprawiają, że postaci są jeszcze ciekawsze. W równym stopniu kibicujemy temu „złemu”, jak i temu „dobremu”. Gorączka to majstersztyk kina sensacyjnego i kolejny dowód na aktorską wybitność Ala Pacino i Roberta De Niro.

Przebudzenia

Bądź tym, któremu zależy, bo możesz zmienić ludzkie życie – przekonuje Penny Marshall w swoim ciepłym filmie. I ma rację. Przebudzenia to oparta na prawdziwych wydarzeniach opowieść o lekarzu, który za pomocą eksperymentalnego leku przywraca świadomość pogrążonym w katatonii pacjentom. Biurokracja i przeciwności nie były w stanie sprawić, by skreślił ludzkie życie. Przebudzenia serwują perfekcyjny aktorski duet: genialnego Roberta De Niro i Robina Williamsa, jakiego kochamy najbardziej. Marshall stworzyła dzieło o prawdziwej przyjaźni i prawdziwych emocjach, o sile ludzkiego ducha. Jej dzieło wzrusza, uwrażliwia, sprawia, że serce rośnie, a łezka kręci się w oku. Przypomina o tym, co najbardziej istotne, a o czym tak łatwo zapominamy.

Truman Show

Peter Weir prawie o rok wyprzedził twórców Matrixa, jeśli chodzi o wprowadzenie do kina gnostyckiego motywu świata jako iluzji, świata jako więzienia. W produkcji australijskiego reżysera rzeczywistość bohaterów to nic innego jak reality show, w którym ludzie są jedynie marionetkami w rękach nikczemnego demiurga-reżysera. Dziś, w erze Tik Toka i Instagrama, kiedy w mediach społecznościowych zalewa nas sztuczność i hołduje się światu pozorów, a prawda i jakość stanowią dobra deficytowe, Truman Show wydaje się aktualny bardziej niż dotychczas. Weir w swym filozoficznym i symbolicznym filmie zachęca, by niestrudzenie dążyć do bycia true-manem, prawdziwym człowiekiem, i szukać prawdy – nawet jeśli jest to trudniejsze niż bezkrytyczne przyjmowanie papki, jaką karmi nas mainstream.

Szósty zmysł

Wiele jest teorii dotyczących tego, co dzieje się z duszą człowieka po śmierci. M. Night Shyamalan w swoim najsłynniejszym filmie sięgnął po znany w religiach indyjskich motyw zmarłych, którzy nie mogą odejść z Ziemi i przejść do innego świata – ich duchy błąkają się, gdyż pozostawili ważne, niezamknięte sprawy. Na kanwie tego pomysłu powstała produkcja będąca jednym z największych sukcesów horroru lat 90. Szósty zmysł nie jest jednak typowym horrorem ani typową opowieścią o duchach. Reżyser prowadzi grę z konwencjami kina grozy, umiejętnie buduje tajemnicę wiodącą do zaskakującego dopowiedzenia. Film ogląda się z ogromnym zaciekawieniem także ze względu na relację kilkuletniego chłopca, Cole’a, z granym przez Bruce’a Willisa psychologiem dziecięcym.

Nagi instynkt

„Musiałabym być głupia, aby zabić kogoś tak, jak opisałam to w książce” – mówi w Nagim instynkcie Catherine Tramell, pisarka oskarżona o zamordowanie gwiazdy rocka. A może wręcz przeciwnie – tak przebiegła? To pytanie stanowi kanwę dla idealnie skrojonego scenariusza filmu Paula Verhoevena. Nagi instynkt jest wzorcowym przykładem thrillera erotycznego – podgatunku, który rozkwitał na początku lat 90. Sharon Stone uwodzi jako diabelsko atrakcyjna femme fatale o zmysłowym głosie – nie tylko w słynnej scenie policyjnego przesłuchania. Wyzwolona seksualnie kobieta, której mężczyźni jednocześnie się boją i pożądają, fascynuje. Klimat tajemnicy wciąga od pierwszych scen, a szpikulec do lodu pozostaje jednym z najsłynniejszych filmowych narzędzi zbrodni.

Terminator 2: Dzień sądu

Nieczęsto zdarza się, aby sequel był lepszy od wyjściowej produkcji, ale tak właśnie jest w przypadku filmu Jamesa Camerona. Opowieść o terminatorze, maszynie stworzonej do zabijania, w drugiej części staje się historią o odkupieniu. Terminatora 2: Dzień sądu można oglądać jako świadectwo swoich czasów – kino końca wieków to przecież kino o apokalipsie, wyraz lęku przed końcem świata, sztuczną inteligencją i buntem maszyn. Scenografia i efekty specjalne, pionierskie w dniu premiery, dziś nadają seansowi ciekawy charakter retro. I tak produkcja, która powstała ponad trzy dekady temu, także dziś zapewnia świetną rozrywkę i silne emocje, a po seansie przynosi satysfakcję z dobrze spędzonego czasu. Terminator 2 niezmiennie wciąga, a Arnold Schwarzenegger wciąż szokuje talentem potrzebnym do zagrania maszyny.

Psy

Amerykańska bomberka, jeansy i camele – Franc to pies polski czy amerykański? W pierwszej chwili można by się pomylić, jako że Pasikowski, chcąc wyreżyserować produkcję, która przyciągnie widzów i przyniesie sukces kasowy, mocno inspirował się policyjnym kinem zza oceanu. Dziś nikt nie ma już wątpliwości, że znalazł przepis na sukces – nakręcił jeden z najlepszych polskich filmów lat 90. Jego „bandyckie” Psy zyskały jednak miano kultowych nie tylko ze względu na powiedzonka Franza, które weszły do codziennego języka. Przede wszystkim udało się Pasikowskiemu na filmowej taśmie uwiecznić obraz Polski po zmianie ustrojowej – nastroje społeczne, pragnienia wczesnego kapitalizmu i aspiracje finansowe – często niemożliwe do spełnienia dla ogółu.

Dług

Także Krzysztof Krauze uchwycił w swoim dziele realia Polski po przemianie ustrojowej. I to dosłownie, ponieważ swój film oparł na prawdziwej historii. Grani przez Roberta Gonerę i Jacka Borcucha początkujący biznesmeni postanowili wykorzystać szansę na dorobienie się, jaką dał nowy system. Żaden z nich nie mógł jednak przewidzieć, że zwykła pożyczka od znajomego przerodzi się w konieczność spłaty fikcyjnego długu szantażami i zastraszaniem. Reżyserowi udało się sprawić, byśmy silnie identyfikowali się z mężczyznami doprowadzonymi do granic wytrzymałości, współczuli im. I choć bohaterowie posuwają się dalej, niż dopuszcza etyka, wydajemy się ich rozumieć. Czy coś usprawiedliwia morderstwo? Dług nie przynosi jednoznacznej odpowiedzi – pokazuje jednak, że tyle o sobie wiemy, ile nas sprawdzono.

Gra

David Fincher jak nikt inny potrafi trzymać widzów w napięciu, a Gra jest tego kolejnym znamienitym przykładem. I tym razem reżyser sięga po swój ulubiony, popularny w thrillerach lat 90., motyw gry. Protagonistą jest grany przez Michaela Douglasa Conrad, zamożny biznesman, znudzony przewidywalnością swego dostatniego życia. Wszystko zmienia się, kiedy na 48. urodziny przyjmuje nietypowy prezent – zaproszenie do udziału w tajemniczej grze dla bogaczy. To, co miało być tylko elitarną rozrywką, okazuje się stanem ciągłego zagrożenia i niepewności. Granica między grą a rzeczywistością coraz bardziej się zaciera, a stawką staje się życie Conrada. Jest w filmie Finchera pewna elegancja, jakiś rodzaj pociągającej szykowności. Może to przez atmosferę tajemnicy, a może ze względu na mroczny, lecz wytworny klimat znany z klasycznych filmów noir.

Bez przebaczenia

W czasach, kiedy western nie cieszył się dużą popularnością, Clint Eastwood postanowił nakręcić film w najbliższym swemu sercu gatunku i zadedykować go swoim mistrzom: Sergio Leone i Donowi Siegelowi. Bez przebaczenia to historia byłego rewolwerowca Williama Munny’ego. Mężczyzna decyduje się zarobić, ale i wymierzyć sprawiedliwość, rozprawiając się z kowbojami, którzy oszpecili prostytutkę. Dzieło, które jednocześnie korzysta z konwencji klasycznego westernu i wprowadza elementy nietypowe dla tego gatunku, porusza temat zła, okrucieństwa, kary i zadośćuczynienia. W świecie Bez przebaczenia nikt nie jest jednak jednoznacznie dobry ani jednoznacznie zły – nawet grany przez Clinta Eastwooda bohater. Antywestern amerykańskiego reżysera zdobył cztery Oscary, w tym dla najlepszego filmu.

Oczy szeroko zamknięte

Co, gdyby raz zdobyć się na to, na co pozwalamy sobie w snach, i nie bacząc na konsekwencje, dać się ponieść popędom, pozwolić zaistnieć najgłębiej skrywanym pragnieniom? To właśnie robi grany przez Toma Cruise’a bohater w Oczach szeroko zamkniętych. W odpowiedzi na erotyczne fantazje swojej żony wyrusza w nocną wędrówkę, wiedziony wyłącznie libido. Eros jednak nierozerwalnie łączy się z Tanatosem, tak więc przesycona pożądaniem eskapada wiedzie aż na granicę śmierci. Produkcja Stanleya Kubricka wydaje się być utrzymana w klimacie marzenia sennego, a jednak wszystko, co widzimy na ekranie, naprawdę się wydarza. Oczy szeroko zamknięte to nie tylko jeden z ostatnich filmów złotej ery thrillerów erotycznych, ale i arcyciekawa interpretacja Freudowskiej teorii popędów.

Milczenie owiec

Co siedzi w umyśle mordercy? Pojąć to może tylko inny morderca, psychiatra, a najlepiej morderca-psychiatra. Clarice, młodej agentce CIA, w schwytaniu zwyrodialca obdzierającego kobiety ze skóry pomóc ma więc odsiadujący wyrok za zabójstwa kanibal, doktor Hannibal Lecter. Pomiędzy kobietą a skazańcem rodzi się niepokojące porozumienie, wzajemne niebezpieczne zauroczenie, które, dzięki świetnemu scenariuszowi oraz kreacjom Jodie Foster i Anthony’ego Hopkinsa, wypada znakomicie. Pomimo niespiesznej narracji nie sposób oderwać się od ekranu, a prowadząca do kulminacji sekwencja stanowi genialny i niedościgniony przykład tego, jak za sprawą montażu manipulować można widzem. Adaptacja powieści Thomasa Harrisa zdobyła pięć Oscarów i jest jednym z najwybitniejszych thrillerów – nie tylko lat 90., nie tylko psychologicznych, ale w ogóle.

Podziemny krąg

David Fincher kolejny raz każe widzom włączyć myślenie i kwestionować to, co zastane. Tym razem, podobnie jak inni twórcy Indiewoodu, swoją produkcją piętnuje konsumpcjonizm. Głównym bohaterem Podziemnego kręgu jest cierpiący na bezsenność pracownik korporacji, który poznaje nietuzinkowego mężczyznę – Tylera Durdena. Będąc pod wpływem kontestującego znajomego, protagonista zakłada klub walki i zaczyna buntować się wobec przyjętego porządku świata. Choć część krytyków burzyła się, że tym razem reżyser w swoim filmie powierzchownie sportretował poruszane problemy, to nie da się zaprzeczyć, że produkcja wciąga i wciąż przemawia do rzeszy widzów. Podziemny krąg pozostaje też jedną z najzgrabniejszych opowieści o rozdwojeniu jaźni.

Edward Nożycoręki

Jedno z najsłynniejszych dzieł Tima Burtona to pełna ciepła opowieść o chłopaku o miękkim sercu i ostrych dłoniach. Wyglądający niczym członek The Cure delikatny Edward jest niedokończonym dziełem genialnego wynalazcy. Przypadek sprawia, że zostaje wyrwany ze świata swej samotności, by dowiedzieć się, czym jest miłość. Winona Ryder i Johnny Depp – najpiękniejsza para lat 90. – zagrali w uroczym i zabawnym filmie, który wzrusza i oczarowuje. Ta produkcja, raz obejrzana, zapisuje się w pamięci na zawsze. Edward Nożycoręki pokazuje bowiem, że wrażliwość jest cnotą, którą należy karmić i pielęgnować. Dzieło Burtona zbudowało wizerunek Johnny’ego Deppa jako outsidera i wrażliwca – i takim go pokochaliśmy. Muzyka Danny’ego Elfmana oczarowuje, a wisienką na tym gotyckim torcie jest udział Vincenta Price’a w roli wynalazcy, stwórcy Edwarda.

Dzikość serca

Kiedy myślę o Dzikości serca, widzę Laurę Dern w czerwonej szmince i Nicolasa Cage’a w kultowej, wężowej kurtce (będącej dla granego przezeń bohatera „symbolem indywidualności i wiary w wolność jednostki”) i z nostalgią przypominam sobie historię szalonej miłości dwóch dzikich serc. Lula i Sailor, para kochanków, ucieka przed wynajętym przez matkę dziewczyny mordercą. David Lynch w jednym ze swych najbardziej rozpoznawalnych dzieł łączy melodramat, kino drogi i film gangsterski, zachwyca własnym stylem, mieszanką kiczu, pastiszu i surrealizmu. Do Dzikości serca warto wrócić ze względu na atmosferę, aktorstwo, niezapomniane sceny i Love Me Tender w wykonaniu Nicolasa Cage’a.

Skazani na Shawshank

Film Franka Darabonta z Timem Robbinsem i Morganem Freemanem to jedna z najlepszych adaptacji dzieł Stephena Kinga i jedna z najbardziej znanych produkcji o więziennej rzeczywistości. Nominowana do Oscara w siedmiu kategoriach opowieść przybliża historię bankiera, Andy'ego Dufresne'a, niesłusznie skazanego na dożywocie za podwójne morderstwo. Choć w więzieniu Shawshank spotyka sadystycznych strażników, Andy znajduje sposób, by przetrwać, wykorzystując swą znajomość finansów. Skazani na Shawshank to film o nadziei i przyjaźni, które pomagają przetrwać najgorsze życiowe sytuacje.

Pulp Fiction

Amerykański krytyk filmowy, Roger Ebert, po seansie Pulp Fiction stwierdził, że widział najlepszy lub najgorszy film roku. Dziś już z całą pewnością wiemy, że dzieło Quentina Tarantino było objawieniem, a lista 20 najlepszych produkcji lat 90. nie byłaby bez niego kompletna. Przełomowe dzieło amerykańskiego reżysera to kinowy postmodernizm w najczystszym wydaniu. Dość mówić, że nagrodzono go Złotą Palmą oraz Oscarem, zreinterpretował język filmu, grał z narracją, bawił się konwencjami kina gangsterskiego. Możemy operować fachowym filmoznawczym nazewnictwem, ale możemy też włączyć Pulp Fiction, by przypomnieć sobie, czym jest w swej istocie – gratką dla geeków, którzy tak samo jak Tarantino kochają kino.

Czytaj więcej:Najlepsze filmy wszech czasów - to jest 20 filmów, które polecam każdemu