Najlepsze polskie filmy wojenne, nasze top 10

Trend na kręcenie filmów wojennych w Polsce jest bardzo silny i sięga czasów, kiedy realizacja takich obrazów walnie przyczyniała się do umacniania poczucia tożsamości narodowej. Niektóre z tych produkcji pełniły wręcz funkcje propagandowe, jako że podlegały sowieckiej cenzurze. Z biegiem lat jednak Polacy zaczęli kręcić filmy wojenne samodzielnie, bez konieczności wplatania w treść radzieckich przekłamań. Biorąc pod uwagę skalę oraz liczbę tych filmów, można dziś powiedzieć, że są one nie tylko ważne i chętnie oglądane przez Polaków, ale stanowią również coś, czym śmiało możemy konkurować z zachodnimi filmami o tematyce wojennej.

Zakazane piosenki

Zakazane piosenki, Leonard Buczkowski, P.P. Film Polski, 1947

Odważnym krokiem było nakręcenie filmu wojennego na przełomie 1946 i 1947 roku, zaledwie kilkanaście miesięcy po zakończeniu działań wojennych w Europie. Zakazane piosenki to obraz w reżyserii Leonarda Buczkowskiego, który skupia się na historii wojennej Warszawy. W filmie tym przedstawione są losy jednej z polskich rodzin w czasach niemieckiej okupacji. Cała opowieść jest ukazana za pomocą znanych piosenek z tego okresu, nazywanych „zakazanymi piosenkami”, które były wsparciem dla Polaków w ciężkich czasach. Piosenki wykonywane są przez uliczne zespoły muzyczne. Stanowią pewnego rodzaju relację z wydarzeń, które rozegrały się od września 1939 aż do wyzwolenia stolicy. Scenariusz napisał Ludwik Starski, znakomity scenarzysta, autor tekstów piosenek oraz pisarz.

Kanał

Kanał, Andrzej Wajda, Zespół Filmowy „Kadr”, 1956

Polska kinematografia nie bała się realizować filmów o tematyce wojennej. Zaraz po dziele Leonarda Buczkowskiego pojawiły się nowe produkcje, na przykład paradokumentalny film Ostatni etap zrealizowany przez byłą więźniarkę obozu zagłady Wandę Jakubowską, ale także dzieła takie jak Ulica Graniczna z 1948 roku czy Kanał Andrzeja Wajdy okrzyknięty mianem arcydzieła Polskiej Szkoły Filmowej. Fabuła filmu rozgrywa się w 56. dniu powstania warszawskiego. Porucznik Zadra (Wieńczysław Gliński) dowodzi kompanią, która zamierza przemieścić się podziemnymi kanałami z Mokotowa do centrum miasta. W trakcie tej trudnej misji oddział zostaje rozdzielony, a ranny towarzysz (Tadeusz Janczar) trafia pod opiekę Stokrotki (Teresa Iżewska). Film oparty jest na opowiadaniu autorstwa Jerzego Stefana Stawińskiego. Choć początkowo film spotkał się z krytyką ze względu na pozbawienie powstańców heroizmu, z czasem stał się jednym z najważniejszych dzieł polskiego kina.

Cud nad Wisłą

Cud nad Wisłą, Ryszard Bolesławski, Orient-Film, 1921

Cud nad Wisłą to najsłynniejszy polski film wojenny zrealizowany jeszcze przed wybuchem II wojny światowej. Jest to niema produkcja w reżyserii Ryszarda Bolesławskiego, która rekonstruuje losy wojny polsko-bolszewickiej. Film został zrealizowany tuż po zwycięstwie Józefa Piłsudzkiego w bitwie warszawskiej w 1920 roku. Fabuła rozgrywa się przez okres ośmiu miesięcy poprzedzających tytułową batalię. Wątek narodowy i tematyka wojenna przeplatają się z opowieścią o miłości dwóch par, które w finałowym akcie mogą celebrować swoje szczęśliwe małżeństwa. Obraz ten promuje ideę solidarności między wszystkimi klasami społecznymi w obliczu narastającego zagrożenia. Na końcu filmu umieszczono autentyczne zdjęcia Józefa Piłsudskiego przedstawiające moment wręczenia mu buławy marszałkowskiej.

Demony wojny według Goi

Demony wojny według Goi, Władysław Pasikowski, Vision Film Distribution, 1998

W Demonach wojny Pasikowskiego głównymi bohaterami są polscy żołnierze służący w siłach pokojowych ONZ. Są oni świadkami tragicznej wojny domowej na Bałkanach i masakr dokonywanych przez obie strony konfliktu. W pewnym momencie, wbrew zakazom, polski oddział interweniuje, a jego dowódca, major Keller (Bogusław Linda) zostaje ukarany powrotem do kraju za nieposłuszeństwo. Sytuacja staje się dramatyczna, gdy Polacy otrzymują rozkaz ratowania norweskiego śmigłowca, który utknął w górach. Obszar ten jest kontrolowany przez niebezpiecznego serbskiego watażkę.

W ciemności

W ciemności, Agnieszka Holland, Kino Świat, 2011

W ciemności Agnieszki Holland to międzynarodowa produkcja, która mimo wszystko powinna znaleźć się na tej liście ze względu na spory polski udział. Temat Holocaustu został przez Holland poruszony już w przypadku filmu Europa, Europa z 1990 roku. W ciemności to inna opowieść, choć również osadzona w realiach II wojny światowej i przedstawiająca temat zagłady Żydów. Historia ukazuje losy uciekinierów z lwowskiego getta, którzy zdani są na pomoc Leopolda Sochy (Robert Więckiewicz), byłego złodzieja, który za opłatą organizuje Żydom ucieczki i oferuje schronienie. Film Holland został nominowany do Oscara. To autorski głos reżyserki w debacie na temat antysemityzmu w Polsce. Artystka przedstawia to zjawisko jako niezwykle skomplikowane, ale też takie, które może być zrozumiane jedynie przez samych Polaków.

Miasto 44

Miasto 44, Jan Komasa, Kino Świat, 2014

Choć dzieło Jana Komasy o powstaniu warszawskim nie jest obrazem pozbawionym rażących wad, to jednak ze względu na reakcje, jakie wywołuje, nie sposób pominąć go w tym zestawieniu. Miasto 44 w charakterystyczny dla polskiego kina wojennego sposób przeplata autentyczne wydarzenia i narodowe tragedie z wątkami romantycznymi. Także i w tym przypadku reżyser starał się przedstawić nam dzieło uniwersalne, które niesie ze sobą daleko idące przesłanie, jak również historię miłosną głównych bohaterów. Film obrazuje smutne losy pokolenia, które weszło w dorosłość wraz z wybuchem wojny. Nakreśla entuzjastyczny początek powstania i zestawia marzenia młodych ludzi z brutalną rzeczywistością. Mimo że na minus wypadają przede wszystkim narracja, zastosowana rockowa muzyka czy horrorowe wstawki, to warto jednak pochwalić znakomite efekty specjalne i sceny batalistyczne. To głównie one zapadają w pamięć.

C.K. Dezerterzy

C.K. Dezerterzy, Janusz Majewski, Hunnia Filmstúdió, Mafilm, Studio Filmowe Zodiak, 1985

Kiedy mówimy o polskich filmach wojennych, rozważamy naprawdę długą listę, na której nie wszystkie pozycje są produkcjami epatującymi obrazem nędzy i rozpaczy. Jednym z przykładów komediowego podejścia do trudnych realiów historycznych jest film C.K. Dezerterzy w reżyserii Janusza Majewskiego. Fabuła filmu rozgrywa się podczas ostatnich dni I wojny światowej, w okresie, gdy w koszarach armii austro-węgierskiej nowy dowódca próbuje narzucić swoją dyscyplinę. Jednocześnie Jan Kanowski, znany jako Kania (w tej roli Marek Kondrat), wraz z kilkoma towarzyszami postanawia zdezerterować z wojska. Mężczyźni zamierzają zdobyć niezbędne środki na nowe życie, szantażując klientów lokalnego domu publicznego. Wszystko okraszone jest komediową konwencją.

Jak rozpętałem drugą wojnę światową

Jak rozpętałem drugą wojnę światową, Tadeusz Chmielewski, Maksim Gorki Central Studio for Childrens and Youth Films, Przedsiębiorstwo Realizacji Filmów „Zespoły Filmowe”, 1969

Jak rozpętałem drugą wojnę światową to produkcja, która nie bała się ująć tematyki II wojny światowej w komediowej konwencji. Bez wątpienia jest to film, który śmiało można nazwać kultowym, oraz jedna z najważniejszych pozycji polskiej kinematografii. Trwający prawie cztery godziny obraz, podzielony na dwie (czasami trzy) części, przedstawia losy polskiego szeregowca Franciszka Dolasa, który, jak mówi tytuł, po grubo zakrapianej imprezie nieumyślnie rozpoczyna drugą wojnę światową. Wszystko za sprawą jednego niefortunnego pytania i strzału. Dalej śledzimy jego losy. Mężczyzna trafia do obozu jenieckiego, bierze udział w wojnie w różnych częściach Europy, a także w Afryce. Mimo to Dolas pozostaje pozytywnie nastawiony do życia, choć nie raz daje się we znaki wrogowi. Film z biegiem lat zdobył niesłychaną popularność, a dziś określany jest mianem klasyka.

Wołyń

Wołyń, Wojciech Smarzowski, Forum Film Poland, 2016

Wołyń w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego to bez dwóch zdań najcięższy do oglądania film na tej liście. Główną linią fabularną są losy Zosi Głowackiej (Michalina Łabacz), która zostaje zmuszona do wyjścia za mąż za Macieja Skibę (Arkadiusz Jakubik). Dziewczyna jest jednak zakochana w młodym Ukraińcu. Ta wysokobudżetowa produkcja porusza trudny dla nas i Ukraińców temat rzezi wołyńskiej bez pruderii i tabuizacji wydarzeń z lata 1943 roku, przez co dla niektórych obraz ten może być zbyt drastyczny do oglądania. Smarzowski nie boi się trudnych scen, którymi Wołyń jest nasycony. Nie ma się co dziwić, bo w końcu przedstawia zdarzenia historyczne w brutalnie autentyczny sposób. Nie jest to jednak pozbawione refleksji dzieło, bo reżyser swoim filmem nakreśla szerszy kontekst relacji polsko-ukraińskich, których pogarszanie doprowadziło w końcu do największej masakry w dziejach naszego narodu.

Pianista

Pianista, Roman Polański, Syrena EG, 2002

Choć ranking nie układa tych filmów od najlepszego do najgorszego, ponieważ często jest to kwestia subiektywna, to jednak z Pianistą Romana Polańskiego czekaliśmy na sam koniec. Trudno obiektywnie o lepszy polski film wojenny, choć de facto mowa tu o produkcji międzynarodowej, w której główną rolę zagrał Adrien Brody. Aktor wciela się w postać Władysława Szpilmana, polskiego pianisty o żydowskim pochodzeniu, któremu naziści zgotowali okrutny los. Nagrodzony trzema Oscarami film skupia się na jego historii, dając widzowi surowy obraz życia człowieka walczącego o przetrwanie w okupowanej przez najeźdźców Warszawie. Dzieło Polańskiego chwyta za serce i zadaje uniwersalne pytania z zakresu humanizmu, etyki, filozofii czy religii. Przy filmie pracowało wielu polskich twórców, dlatego Pianista jest tak bardzo bliski naszej tożsamości narodowej, a my chętnie umieszczamy dzieło Polańskiego w panteonie polskich filmów wojennych.

Mateusz Libera

Mateusz Libera

Przygodę z pisaniem rozpoczął od tworzenia opowiadań, później ruszył humanistyczną ścieżką, wybierając studia z dziennikarstwa i komunikacji społecznej. Swoje pierwsze teksty publikował na autorskim blogu i w konkursach. Na początku 2023 roku trafił do działu filmowego GRYOnline.pl, gdzie rozpoczął pracę jako autor artykułów o tematyce filmowej. Interesuje się fantastyką, historią, grami RPG i strategiami. Jest też wieloletnim graczem League of Legends – gra od drugiego sezonu. Ponadto pisze książki przygodowe i fantasy, lecz w tej dziedzinie jest jeszcze debiutantem. Na rynku wydawniczym ma na razie jeden zbiór opowiadań.